SHIVAH
Διασκευή –
Σκηνοθεσία – Ερμηνεία: Βασίλης Θεοδώρου
Στον πολυχώρο «ProjectR»
Αλ. Πάντου 10 & Λαγουμιτζή 32
Καλλιθέα
Δευτέρα, 10 Ιουλίου 2023
9.15 μ.μ.
Κριτική ανάλυση της Μαρίνας Αποστόλου
Τελικά, η ζωή είναι το μεγαλύτερο
παραισθησιογόνο…
Τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Βασίλη Θεοδώρου δεν τον γνώριζα. Δεν είχε
τύχει, μέχρι στιγμής, να χαρώ κάποιο από τα έργα που διασκευάζει, σκηνοθετεί
και ερμηνεύει ο ίδιος. Μέχρι που η ματιά μου, στη διαρκή αυτή αναζήτηση
θεατρικών παραστάσεων που «ακούγονται» λιγότερο, έπεσε πάνω στο Shivah. Τι να σημαίνει άραγε αυτή η λέξη;
αναρωτήθηκα, όπως ήταν λογικό. Ποιος είναι αυτός ο ηθοποιός που το βλέμμα του
και μόνο στην αφίσα μού επικοινωνεί αυτόματα τόσα πολλά και ας γνωρίζω ελάχιστα
τόσο για τη θεματική όσο και για τον ίδιο; Έψαξα περισσότερο για το έργο,
ενημερώθηκα πως πρόκειται για μονόλογο που αφορά το εβραϊκό πένθος και ότι
όποιος επιθυμεί να το παρακολουθήσει δεν έχει παρά να βρεθεί πίσω από το
Πάντειο Πανεπιστήμιο στον πολυχώρο «ProjectR» Δευτέρα
βράδυ περίπου στις 9.
Η Ροζάλα, μία ηλικιωμένη Εβραία, που βαίνει προς το τέλος της ζωής της έχοντας
βιώσει ανατριχιαστικές και απάνθρωπες εμπειρίες αλλά και έχοντας με έναν
μοναδικό τρόπο επιζήσει στο τέλος, κάνει ένα ακόμα Shivah – Σιβά – Εβραϊκό Πένθος διάρκειας επτά ημερών.
Με αφορμή το έθιμο αυτό, αναπολεί όλη της τη ζωή από τότε που γεννήθηκε σε μια
μικρή επαρχία στην Ουκρανία μέχρι το σήμερα στις Η.Π.Α. μεγάλη και άρρωστη πια
και χήρα για τρίτη φορά.
Στη διάρκεια της αφήγησής της θα μας ταξιδέψει στην Ευρώπη και αργότερα
στην Αμερική του 20ου αιώνα και θα φωτίσει πολλά ιστορικά γεγονότα
ίσως όχι τόσο γνωστά αλλά πολύ σημαντικά και ενδιαφέροντα. Ταυτόχρονα, θα μας πλημμυρίσει
με πολυάριθμα συναισθήματα πότε θλίψης, πότε αγωνίας, πότε πόνου, πότε απογοήτευσης,
πότε χαράς και πότε έκπληξης μέσα από τον τόσο τρικυμιώδη βίο της… Θα μας αφήσει
όμως και με κάποια ερωτηματικά, πιθανότατα εσκεμμένα, ακριβώς για να μας ωθήσει
έστω λίγο να προβληματιστούμε, να εικάσουμε και να δώσουμε μια δική μας εξήγηση
σε σημεία όχι απόλυτα κατανοητά.
Έτσι, θα μάθουμε για παράδειγμα για το πογκρόμ των Κοζάκων εις βάρος των
Εβραίων στην Ουκρανία κατά τον Ρωσικό Εμφύλιο Πόλεμο, έπειτα για το πώς ήταν οι
συνθήκες διαβίωσης σε ένα γκέτο στη Βαρσοβία με δώδεκα Εβραίους να μοιράζονται
ένα μόνο δωμάτιο με το φαγητό να λιγοστεύει ολοένα, θα θυμηθούμε ότι νωρίτερα
χρονικά, το 1939, Στάλιν και Χίτλερ έγιναν «για λίγο φιλαράκια» μέσω του
Γερμανοσοβιετικού συμφώνου μοιρασιάς της Πολωνίας και όλης της ανατολικής Ευρώπης
που εντέλει δεν τηρήθηκε, θα ακούσουμε για το πλοίο «Έξοδος 1947», ένα
σαπιοκάραβο υπερφορτωμένο που μετέφερε παράνομους Ευρωπαίους Εβραίους στην υπό βρετανική
κατοχή Παλαιστίνη και τους γύρισε στο τέλος πίσω στο Αμβούργο, για τον πόλεμο
των έξι ημερών μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ, για τους «εξελιγμένους» Εβραίους όπως
ήταν τα εγγόνια της Ροζάλα, για τη Γερμανία που αμέσως μετά τον πόλεμο έγινε –
κι όμως – η πιο ασφαλής χώρα και για την Αμερική και ειδικότερα το Μαϊάμι που
άνθιζε οικονομικά και προσέφερε ευκαιρίες απασχόλησης αλλά και ευμάρειας μέσω
του τουρισμού.
Η Ροζάλα, το μεσαίο παιδί μιας οικογένειας από τη Γιουλτίσκα της Ουκρανίας,
που πουλούσε φρούτα στον δρόμο και μετά μετακόμισε στη Βαρσοβία για να
υπηρετήσει την οικογένεια του αδερφού της, που έχασε τον άντρα της και την κόρη
της στον Β’ Π.Π., που έζησε σε υπόνομο επί δύο χρόνια ξεχνώντας πώς είναι να
γελάς… που ξαναπαντρεύτηκε έναν Αμερικάνο, ξαναέγινε μάνα, ύστερα πάλι χήρα, έπειτα
και γιαγιά, ξανά σύζυγος με τρίτο άντρα και κατέληξε πάλι μόνη στα ογδόντα της χρόνια
με δυσκολία στην αναπνοή και πολλά χάπια στο νεσεσέρ της. Αυτήν τη γυναίκα
υποδύεται ο Βασίλης Θεοδώρου, με έναν κόκκινο μανδύα, μια κορδέλα στο κεφάλι
και μακιγιάζ που αρμόζει σε ταλαιπωρημένο πρόσωπο. Πάνω σε έναν πάγκο, εκεί
όπου γίνεται πράξη το Shivah. Στατικά
και ευλαβικά. Γίνεται όμως για τον νεκρό τον ίδιο ή για τον πενθούντα; Για να
αισθανθεί ο τελευταίος καλύτερα;
«ΠΗΔΑ ΡΟΟΥΖ!»
Το ζήτημα της μνήμης απασχολεί διαχρονικά την τέχνη του θεάτρου. Τα δραματικά
κείμενα που το πραγματεύονται είναι ευάριθμα και όχι άδικα. Όπως ακούμε και
στην παράσταση διά στόματος Ροζάλα, δεν υπάρχει μεγαλύτερη αρρώστια από το να
μην θυμάσαι. Το παρελθόν είναι η ιστορία μας και η ιστορία πάντα είναι
διδακτική, είναι η βάση μας, η αποσκευή μας, το στήριγμά μας, η παράδοσή μας, μέρος της πνευματικής μας προίκας, είναι το πριν, το πάτημά μας, οι πρόγονοί μας, οι πληροφορίες και τα δεδομένα μας. Το
να μην υφίσταται μνήμη συνεπάγεται την ανυπαρξία σεβασμού, συναισθημάτων, ηθικών
δεσμών˙ και η συνέπεια όλων αυτών είναι ο
χλευασμός, η χυδαία διακωμώδηση, η θηριωδία, ο κανιβαλισμός. Χαρακτηριστικό
παράδειγμα μέσα στο έργο η νέα γενιά Εβραίων στο Ισραήλ που κορόιδευαν τα
Γιντίς (Γερμανοεβραίικη γλώσσα). Η απουσία σεβασμού και εκτίμησης, το κενό που
δημιουργείται δηλαδή από την έλλειψη μνήμης και την άγνοια, οδηγεί στη
μισαλλοδοξία και την περιφρόνηση έως και την κακοποίηση του Άλλου. Γρήγορα η διαφοροποίηση
έρχεται σαν μοναδική ιδέα και πρακτική στο μυαλό αυτού που δεν έχει καμιά
σύνδεση με κανέναν άλλο και τίποτα θεωρώντας την ομάδα και την κλάση του
μοναδικά ορθές.
Ο «Άλλος» επίσης σε συνδυασμό με τη χρεία του «ανήκειν» απασχολεί
χαρακτηριστικά τους δραματουργούς ανά τις δεκαετίες. Η γνωριμία του ετέρου, η
αποδοχή του διαφορετικού, η απόρριψή του, τα στερεότυπα που βάζουν ταμπέλες και
διαχωρίζουν τους ανθρώπους όταν η αλήθεια είναι μόνο «μία» για τον καθένα. Έτσι,
λόγου χάρη, σύμφωνα με τη μητέρα της Ροζάλα, «οι Εβραίοι έχουν την υποχρέωση να
είναι καλοί» ενώ όπως λέει η Ρόουζ μετά ειρωνικά «ό,τι δεν είναι δικό μας δεν μας
νοιάζει»˙ τέλος, τα παιδιά από τα Κιμπούτς (τις
ισραηλινές κοινότητες) γελοιοποιούν ό,τι δεν τους είναι οικείο και φθάνουν στο
σημείο της βαρβαρότητας (βλ. τον εγγονό της Ροζάλα που πυροβολεί το εννιάχρονο
κορίτσι…)
Το Shivah
κάνει μια κυκλική διαδρομή. Μια κλασική και πάντα αγαπημένη τεχνική. Ο Βασίλης
Θεοδώρου μας γοητεύει με την ερμηνεία του καθότι, εφόσον πενθεί πάνω στον
πάγκο, οφείλει να είναι στατικός. Δουλεύει και εκφράζεται από τη μέση και πάνω.
Για αυτόν και μόνο τον λόγο είναι άξιος συγχαρητηρίων. Διαθέτει υπέροχη φωνή,
βασικό εργαλείο για κάθε ηθοποιό. Έχει άριστη εκφορά λόγου και πατάει πάνω στις
συλλαβές των λέξεων, όπως και όταν πρέπει. Κινεί τα χέρια του για να
επικοινωνήσει εξωλεκτικά, χρησιμοποιεί μούτες για να διατυπώσει απόψεις για τις
πραγματικότητες που συνάντησε. Το κείμενο έχει ψήγματα χιούμορ αλλά και
δημιουργεί και απορίες: Τι θα πει, για παράδειγμα «η μητέρα ήταν μάρτυρας δεν
έμοιαζε για Εβραία» και γιατί η Ροζάλα ένιωσε για μια στιγμή ένθεη στην
ανάμνηση του τρόπου θανάτου του πατέρα της; Τι μας κάνει εν γένει να αισθανθούμε
πρόσκαιρα πιστοί σε κάτι ανώτερο και άγνωστο; Άλλα ερωτηματικά είναι γιατί δεν
αγαπάμε αυτόν που είναι παρών για να μας σώσει και γιατί έχουμε την ανάγκη μέσω
της μνήμης πάλι να σκεπάσουμε κάτι φοβερό με κάτι ασήμαντο; Η Ροζάλα για
παράδειγμα στέκεται στην άθλια ποιότητα της σούπας του συσσυτίου την ώρα που έχουν μόλις σκοτώσει την κόρη της…
Μέσα σε έντονες μυρωδιές που κατακλύζουν τον πολυχώρο όπου ανεβαίνει η
παράσταση, μυρωδιές βαριές, θρησκευτικές ίσως, υποβλητικές, με στοιχεία που
συμπληρώνουν την παράσταση όπως ηχοτοπία και ομιλίες άλλων δραματικών προσώπων αλλά
και μουσικούς ήχους που χρωματίζουν το έργο τόσο στην έναρξη (πιο κατανυκτικά
εκεί) όσο και κατά τη διάρκεια κατ’ επανάληψη σε αγγλικό στίχο και αναφορά ακριβώς
στις αναμνήσεις, ο θεατής παρακολουθεί επί μία γεμάτη ώρα μια παράσταση που
αξίζει την προσοχή μας.
Για δύο ακόμη Δευτέρες, στις 17 και 24 Ιουλίου.
Πληροφορίες για την παράσταση:
Σκηνικά- κοστούμια: Replica
Επιμέλεια παραγωγής: Ανδρέας Αριστοτέλους, Γιάννης Κλειδέρης
Δημιουργία αφίσας: Γιάννης Κλειδέρης
Εκτύπωση προγράμματος: Angelakisdigital
Φωτισμοί: Γιάννης Κλειδέρης
Επικοινωνία: Ζωή Τριανταφυλλίδη
Φωνές: ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ, ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΛΕΙΔΕΡΗΣ
