Ο ΜΠΑΜΠΑΣ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ

«-Οι καλλιτέχνες βρωμάνε στη Ρόδο…

-Πολλά βρωμάνε στη Ρόδο…

-ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΣΑΙ!»

 

Θέατρο «OLVIO»

Βοτανικός

 

του
Ιάκωβου Καμπανέλλη

Σκηνοθεσία: Κώστας
Παπακωνσταντίνου

Από την
ομάδα «Πτωχαλαζόνες»

 

Αναλύει η
Μαρίνα Αποστόλου

 

Τουρισμός ή πόλεμος;

  Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης είναι ένας δραματουργός
γνωστός για τα αντιπολεμικά του αισθήματα. Είχε συλληφθεί κατά τον Β’ Παγκόσμιο
Πόλεμο στην προσπάθειά του να ξεφύγει από τους Ναζί και οδηγήθηκε στο
στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μαουτχάουζεν – Γκούζεν. Εξ ου και το ομώνυμο λογοτεχνικό
του έργο που δραματοποιήθηκε και παραστάθηκε πριν λίγα χρόνια στο θέατρο «Τζένη
Καρέζη».

  Η αντιπολεμική του
θέση εκφράζεται περίτρανα στο δραματικό του κείμενο Ο μπαμπάς ο πόλεμος
που γράφτηκε τη δεκαετία του 1950, σε μια δεκαετία όπου ενώ επίσημα ο Β’ Π.Π.
είχε ολοκληρωθεί, ο Ψυχρός πάλι (Πόλεμος) ήταν στο pick του (βλέπε πόλεμος στην Κορέα)
αποδεικνύοντας ότι πάντα ο κίνδυνος των συρράξεων ελλοχεύει με ό,τι αυτό
συνεπάγεται για την ανθρωπότητα και κυρίως για τους αμάχους, τους αθώους και τους
φιλειρηνιστές.

  Παρακολουθώντας την
παράσταση Ο μπαμπάς ο πόλεμος που ανεβαίνει στο πολύ κομψό και
περιποιημένο θέατρο «Olvio» του Βοτανικού (πραγματικά είναι ένας χώρος που
ξεχωρίζει για την καλαισθησία του, κάτι που σημαίνει σεβασμό στους θεατές αλλά και
εναρμονίζεται με την τέχνη εν γένει η οποία είναι συνυφασμένη, αλίμονο, με την
αισθητική) αναρωτήθηκα τι τελικά είναι χειρότερο: ο πόλεμος ή ο υπερ-τουρισμός;
Τα δραματικά γεγονότα εκτυλίσσονται στη Ρόδο, ένα νησί που ασφυκτιά από
τουρίστες και κερδίζει πάρα πολλά χρήματα χάρη σε αυτούς. Το έργο του Καμπανέλλη
παραστάθηκε αρχικά στα 1979 οπότε και το νησί γνώριζε ήδη πολύ μεγάλη αίγλη τουριστική
– οικονομική ενώ ο Ψυχρός Πόλεμος κρατούσε καλά ακόμα με την πτώση του τείχους
του Βερολίνου να θέλει κάποια χρόνια για να συντελεστεί…

  Στην καμπανελλική
σύλληψη, ο τουρισμός είναι ο Θεός των Ροδιτών. Όλοι οι πολίτες του νησιού (ενός
νησιού που στον παγκόσμιο χάρτη δεν είναι παρά μια κουκίδα όπως βλέπουμε επί
σκηνής…) βιοπορίζονται μέσω του κλάδου αυτού, είναι ταγμένοι θα έλεγε κανείς
αποκλειστικά στη φιλοσοφία του και δεν ενδιαφέρονται για το αν κάπου μαίνεται
κάποιος πόλεμος… Η Ρόδος είναι ουδέτερη που θα πει ότι δεν λαμβάνει μέρος σε
πολεμικές συγκρούσεις και δεν ασχολείται με τον στρατό, τα όπλα, τα πολεμικά
σχέδια… Δεν διαθέτει στρατό εξάλλου, ούτε στρατιώτες, ούτε πιστόλια… Ακόμα και
ιερούς χώρους τους έχει μετατρέψει σε ξενοδοχεία και καταστήματα που
εξυπηρετούν τουρίστες. Η ξενομανία της φθάνει σε τέτοιο σημείο που όποιος
αγαπάει τον τόπο (βλέπε Ουρανία) και θα επιθυμούσε κάποιο μέτρο σε όλη αυτή την
έξαρση χαρακτηρίζεται απλουστευτικά ως τοπικιστικής…

  «Ο πόλεμος είναι ο
μεγαλύτερος προαγωγός…» ακούγεται κάποια στιγμή στο έργο του Γκράχαμ Γκρην Το
τέλος μιας σχέσης (λατρεμένη, καλογυρισμένη δις ταινία που έχει επίσης παρασταθεί
στο θέατρο στην Αθήνα). Δεν είναι τυχαίο που γοητεύει τους ανθρώπους
διαχρονικά, τους μεταλλάσσει, τους κάνει να ξεχνούν τα ιδανικά και τις αξίες τους,
τους κάνει να μεταστρέφονται κατά 180 μοίρες, να γίνονται αγνώριστοι, να
προσιδιάζουν εφιαλτικά και τρομακτικά στον εχθρό τόσο που στο τέλος να βγάζουν
μαζί του μια αναμνηστική «σέλφι» φωτογραφία… (πρωτότυπο εύρημα αυτό του
σκηνοθέτη). Ο πόλεμος είναι ερεθιστικός, ηδονικός, προκλητικός, έλκει την
ανθρώπινη διάνοια, υποτάσσει την ανθρώπινη ψυχή και στο τέλος βγαίνει νικητής
καθότι κατορθώνει να επιβληθεί ακόμα και στον τουρισμό που είναι μια άλλη μορφή
πολέμου, καθώς και αυτού ο στόχος είναι το χρήμα με κάθε τίμημα.

 

  Ο Καμπανέλλης τονίζει
τη μοναξιά που γεννάει μια τέτοια επιλογή: εκείνη της διεξαγωγής πολέμου με σκοπό
την εξόντωση όλων και την προσωπική επικράτηση. Ωστόσο, η μοναξιά είναι ένα
τίμημα που κατά βάθος δεν ενοχλεί πραγματικά τον εγωκεντρικό, τον εγωπαθή, τον
ασύδοτο και ακόρεστο κατακτητή, όπως είναι εν προκειμένω ο Δημήτριος ο Πολιορκητής.
Όταν ο τελευταίος θα έχει την ευκαιρία να ζήσει σαν άνθρωπος όπως του προτείνει
η επί πολλά χρόνια εταίρα του, ο κράτιστος (όπως τον προσφωνούν οι στρατηγοί
του) στρατηλάτης θα θεωρήσει πως εκείνη θέλει απλώς να τον παγιδέψει και να τον
φυλακίσει σε μια «ζωούλα» με κουτσούβελα, κάτι φυσικά που δεν ταιριάζει με την
καριέρα του και τις ακράτητες φιλοδοξίες του.

  Μια μικρή αφορμή θα
κάνει τους Ροδίτες να μπουν στο πόλεμο και να αποδειχθούν αληθινά ταλέντα σε
αυτόν… Θα κατασκευάσουν όπλα και μάλιστα θα κάνουν εξαγωγές αυτών (εκεί που
πολεμούσαν με μαχαιροπίρουνα…). Το πρόσωπο του νησιού θα μεταβληθεί άρδην ενώ ο
Δημήτριος ο Πολιορκητής θα παλεύει έξι ολόκληρους μήνες να το καταλάβει… Τίποτα
δεν θυμίζει το νησί που βούλιαζε από τουρίστες προσφέροντας τις υπηρεσίες του
αγόγγυστα σε αυτούς που αυξάνονταν αριθμητικά χρόνο τον χρόνο… Είναι πλέον μια
αξιοσέβαστη στρατιωτική δύναμη που φαίνεται να μην μετανιώνει για τη
μεταμόρφωσή της και να μην σκέφτεται να επιστρέψει στο πριν. Εξάλλου, δεν
διαφαίνεται να υπάρχει δυνατότητα επιστροφής… Ο αρχηγός – πρωθυπουργός της Φιλόξενος
αισθάνεται ισχυρός, ομότιμος σχεδόν του Δημητρίου του Πολιορκητή, έχει ασπαστεί
την ιδεολογία του τελευταίου, έχει προσεγγίσει τους στρατηγούς του (οι οποίοι όπως
λέγεται στο έργο είναι σταθερή αξία και μετρούν πιο πολύ από τον ίδιο τον επικεφαλής
που δεν είναι παρά ένα αναλώσιμο πρόσωπο) και απολαμβάνει τη νέα του σταδιοδρομία
που λαμπυρίζει από δίψα για ανέλιξη και αναγνώριση. Μάλιστα, όπως υπογραμμίζει
και ο Δημήτριος ο Πολιορκητής, πρόκειται για μια καριέρα στο πλαίσιο της οποίας
ο Φιλόξενος αξιοποιεί τις οικονομικές του γνώσεις από τον τομέα του τουρισμού
που τόσα χρόνια υπηρετούσε πιστά.

  Προσωπικά, δεν θα
ήθελα να σταθώ τόσο στο σημείο του πολέμου τον οποίο πραγματεύονται τόσα και
τόσα έργα. Είναι γεγονός πως συνιστά μια σθεναρή κινητήριο δύναμη που στρέφει προς
άλλες κατευθύνσεις τις οικονομίες των κρατών τις οποίες την ίδια ώρα ρημάζει,
καταστρέφει τους αμάχους αλλά και προωθεί τα συμφέροντα αυτών που τον
διεξάγουν. Εγώ θα ήθελα να επιμείνω κυρίως στο κομμάτι του υπερ-τουρισμού που αφορά
τη χώρα μας και ως επί το πλείστο κάποιες συγκεκριμένες περιοχές που πλουτίζουν
από αυτόν συχνά εις βάρος των εργαζομένων που απαθλιώνονται, δεν δουλεύουν
απλά, στη διάρκεια των τουριστικών περιόδων. Μου έχει τύχει να υποτιμηθώ σε νησί
επειδή ήμουν Ελληνίδα και όχι ξένη και φυσικά είχα την ελάχιστη οξυδέρκεια να
αντιληφθώ ότι όλα ήταν «λεφτά» στις διακοπές μου με χαμηλή ποιότητα στο φαγητό,
στο σέρβις, στη συμπεριφορά πολλές φορές αγενή ή προσποιητή, προϊόν της εξάντλησης
που προξενεί η μαζικότητα. Για τον λόγο αυτό, μου αρέσει και η επιλογή της ομάδας
ή/και του σκηνοθέτη της φωτογραφίας με τον σερβιτόρο εντός του νερού μέχρι τη
μέση ενώ σε άλλη φωτογραφία της προώθησης της παράστασης ο ίδιος εργαζόμενος
πνίγεται με το πρόσωπό του να έχει βυθιστεί καθώς πια βρίσκεται κάτω από τη
θάλασσα…

  Δεν είναι εύκολο να λάβει
σάρκα και οστά επί σκηνής ένα πολυπρόσωπο έργο, όπως είναι Ο μπαμπάς ο
πόλεμος. Γι’ αυτό και το βλέπουμε συχνά να ανεβαίνει από ερασιτεχνικές
θεατρικές ομάδες. Οι «Πτωχαλαζόνες», οκτώ ηθοποιοί τον αριθμό, καλούνται
προφανώς να ενσαρκώσουν και άλλους ρόλους κάτι το οποίο απαιτεί από αυτούς περισσότερη
ενέργεια αλλά και ταχεία προσαρμογή. Είναι σημαντικό που η εν λόγω ομάδα
μοιάζει να είναι μάλλον εκλεκτική και λιγότερο εμπορική από τη στιγμή που
διαλέγει αυτή την κωμωδία του Καμπανέλλη. Με αρκετά σουρεάλ στοιχεία που
παντρεύουν το χθες με το σήμερα, με μια ευφυή, πρωτότυπη σύλληψη που φέρνει
αντιμέτωπους τον πόλεμο και τον τουρισμό, τον Δημήτριο τον Πολιορκητή με την
τωρινή πραγματικότητα που αμαυρώνεται από δύο πολέμους κοντά στη χώρα μας, το
δραματικό έργο του Καμπανέλλη προσφέρεται προς θέαση αλλά και σκέψη –
προβληματισμό τόσο από το ενήλικο βέβαια κοινό όσο όμως και από μεγάλους
ανήλικους (εφήβους).

  Ξεχώρισα την ερμηνεία
του Ελισσαίου Βλάχου (που είναι και εξαιρετικός σκηνοθέτης) ως Φιλόξενος. Έχει
μεγάλη άνεση στη σκηνή, δεν διστάζει κιόλας στιγμιαία να αυτοσχεδιάσει. Πολύ
καλός ήταν αναμφισβήτητα και ο Δημοσθένης Ξυλαρδιστός που ενσάρκωσε τον
Δημήτριο. Είχε έναν μεγάλο και καθόλου εύκολο ρόλο. Ενδιαφέρουσα και η υπόκριση
του μάγειρα, Γιώργου Σύρμα. Καλά λόγια όμως έχω να πω για όλον τον θίασο που
ανταποκρίνεται σε ένα δραματικό είδος που άλλοι συνάδελφοί τους αποφεύγουν ή
δεν τολμούν. Απολαυστικότατη ήταν η σκηνή με τον νεκρό στρατιώτη που πάσχιζαν να
αποκρύψουν οι συμμαχόμενοί του!

  Φανταστικά ήταν τα
κοστούμια των ηθοποιών (Ματίνα Μέγκλα) με τα οποία οι ηθοποιοί κυριολεκτικά
βγάζουν γλώσσα στον πόλεμο και στη γενικότερη παράνοια σε συνδυασμό με το ύφος της
Ρόδου (βλέπε το ελεφαντάκι στο κοστούμι του Δημητρίου το οποίο μετά φοράει ο
Φιλόξενος, τα κροκάκια με τις κάλτσες αλλά και το έλεγκαντ φόρεμα της εταίρας
που φέρει και υποστηρίζει άψογα η Αγγελική Μαρίνου).

  Κατά τη διάρκεια της παράστασης,
ομολογώ ότι κράτησα πολλές και πυκνές σημειώσεις, δεδομένα που σίγουρα θα με
κάνουν να επανέλθω με περισσότερα σχόλια επί του έργου και της συγκεκριμένης
παράστασης. Ευάριθμες γαρ οι επιμέρους ιδέες του Καμπανέλλη που δεν εξαντλούνται βεβαίως σε ένα μόνο κριτικό σημείωμα.   

 

   

 

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

Σκηνοθεσία: Κώστας Παπακωνσταντίνου

Κινησιολογία: Ηλίας Χατζηγεωργίου

Σκηνικά: Βίκυ Πάντζιου

Κοστούμια: Ματίνα Μέγκλα

Μουσική: Βασίλης Κουτσιλιέρης

Σχεδιασμός φωτισμών: Γιώργος Αγιαννίτης

Βοηθός σκηνοθέτη: Βάλια Τζιτζικάκη

Φωτογραφίες: Νίκος Βαρδακαστάνης

 

Ηθοποιοί: Ελισσαίος Βλάχος, Χαρά Δημητριάδη, Αγγελική Μαρίνου, Δήμητρα
Μητροπούλου, Μαριάννα Ντίρου, Δημοσθένης Ξυλαρδιστός, Γιώργος Σύρμας, Δημήτρης
Τσιγκριμάνης