Κουαρτέτο
Χάινερ Μύλλερ
Μετάφραση: Ελένη Βαροπούλου
Θέατρο «Από Μηχανής»
Ακαδήμου 13
Μεταξουργείο
Σκηνοθεσία: Θανάσης Σαράντος
Ερμηνεία: Χρήστος Βασιλόπουλος και Κερασία Σαμαρά
Σάββατο, 6 Απριλίου 2024
9 μ.μ.
Αναλύει η Μαρίνα Αποστόλου
«Κι αν καταβροχθίζαμε ο ένας τον άλλον Βαλμόν για να τελειώνουμε πριν καταντήσετε εντελώς άγευστος;»
Αυτή δεν είναι παρά μόνο μία από τις δεκάδες ρήσεις/ατάκες που μου
έκαναν αίσθηση ενώ παρακολουθούσα την παράσταση. Πρόκειται για ένα έργο σκληρό,
δυσνόητο σε αρκετά του σημεία και βαθιά φιλοσοφικό. Κυρίως αυτό το τελευταίο
του χαρακτηριστικό ένιωσα προσωπικά πιο έντονο. Η ενδιαφέρουσα πτυχή του Κουαρτέτου
δεν ήταν, για μένα τουλάχιστον, η σεξοδιαστροφική του διάσταση αλλά το
γεγονός ότι πρόσφερε διαρκώς την ευκαιρία για ερμηνεία των διαδραματιζόμενων
καθώς και του πνευματώδη, διφορούμενου ενίοτε λόγου των δύο «αντιπάλων». Στη
διαπάλη που εκτυλίσσεται ανελέητα και χωρίς παύση επί σκηνής ανάμεσα στον άντρα
και τη γυναίκα δεν υπάρχει ρεαλισμός. Ή μήπως εν τέλει υπάρχει και η
συγκρουσιακή αυτή συνθήκη δεν είναι παρά μια αποτύπωση της αλήθειας με έναν
άλλο τρόπο;
Στην τέχνη και εν γένει στη διανόηση δεν υπάρχει παρθενογένεση, λένε
κάποιοι σκεπτόμενοι. Οι πιο πολλοί δημιουργοί, και συχνά δημιουργοί σπουδαίοι όπως
ο Μύλλερ εδώ, εμπνέονται από προηγούμενους καλλιτέχνες, συγγραφείς, διανοητές. Όπως
ενημερωνόμαστε από το δελτίο τύπου, το Κουαρτέτο βασίζεται στο έργο Επικίνδυνες
σχέσεις του Λακλό, αρχικά δημοσιευμένο μέσα στον 18ο αιώνα. Προφανώς,
ο Γερμανός δραματουργός κρατάει τα δύο βασικά πρόσωπα, τον Βαλμόν και τη
Μερτέιγ, τους τοποθετεί όπως επίσης διαβάζουμε στο δελτίο τύπου, σε ένα ευρύ
χρονικό φάσμα που άρχεται στη Γαλλική Επανάσταση και ολοκληρώνεται υποτίθεται μετά
το πέρας του Γ’ Π.Π. και τους κουρδίζει για να δράσουν επίσης κατ’ αναλογία με
το μυθιστόρημα (που έχει μεταφερθεί και στον κινηματογράφο).
Δύο μυστηριώδη όντα, ο Βαλμόν και η μαρκησία (το όνομα Μερτέιγ εγώ δεν
το άκουσα να λέγεται) αρέσκονται στο να παίζουν διαρκώς ρόλους πυροδοτώντας με
αυτόν τον τρόπο το ερωτικό και σεξουαλικό πάθος μεταξύ τους. Στα παιχνίδια τους
αυτά, δεν υπάρχουν όρια, φραγμοί, πόσο μάλλον ταμπού ή οποιεσδήποτε αναστολές.
Η σατανική γυναίκα θα μεταμορφωθεί σε Βαλμόν, θα μεταμφιεστεί σε παρθένα
ανιψιά, ο διεστραμμένος Βαλμόν θα γίνει η Μαντάμ ντε Τουρβέλ… Είναι και οι δύο
αδίστακτοι, ανερυθρίαστοι, ακόρεστοι… Τι τους ωθεί άραγε σε τέτοιες εκφράσεις
και φαντασιώσεις, μιμήσεις; Γιατί δρουν έτσι; Ευάριθμες οι εικασίες που
επιτρέπονται, ιδού και η σαγήνη της θέασης της εν λόγω παράστασης.
Οι δύο αυτοί εραστές δεν αποτελούν απλά δύο πρόσωπα που έλκονται μεταξύ τους
και ενώνονται για να ικανοποιήσουν τις ορμές τους. Είναι άνθρωποι που
προέρχονται από ανώτερη κοινωνική τάξη (ακούμε για το «κατώτερο» κορίτσι του
στάβλου και την πόρνη που κάνει έρωτα ως επάγγελμα), πλήττουν, αν
καταλαβαίνουμε καλά ενώ τα άτομα του κύκλου τους τούς γαργαλάνε την περιέργεια. Είναι
πρόσωπα νοήμονα, ακράτητα, δεν σταματούν να μιλούν και να διαπιστώνουν αλλά και
να σχολιάζουν πολύ αιχμηρά ακόμα και την ώρα της συνουσίας τους. Οι άξονες γύρω
από τους οποίους στρέφεται η δράση τους (σημειωτέο ότι δρουν πολύ με τη σκέψη τους
πλην των σωμάτων τους) είναι πρωτίστως το σεξ, έπειτα ο έρωτας που εμφανίζεται όμως
σαφώς πιο ταπεινός, η εξουσία φυσικά και η επιβολή της, ο θάνατος, ο χρόνος, η
δαιμόνια αλλά και ζηλευτή φύση της γυναίκας. Μεταξύ τους αναγιγνώσκουμε έναν
σκληρό ανταγωνισμό: ποθούν τελικά ο ένας τον άλλο ή απωθούνται μεταξύ τους σε
σημείο που να επιθυμούν διακαώς ο Βαλμόν τη μαρκησία και το αντίστροφο; Μήπως
το γεγονός ότι δεν μπορούν να έχουν όσα θέλουν τους σπρώχνει σε όλα αυτά τα
παιχνίδια ρόλων που αχόρταγα απολαμβάνουν; (για παράδειγμα ακούμε τον Βαλμόν να
τείνει σχεδόν στο να εθιστεί στο να παριστάνει τη γυναίκα)
Όσο πνευματώδης και να είναι ο άνθρωπος και με βάση και την κοινωνική
του τάξη και οικονομική κατάσταση να καταφέρνει να διακρίνεται από τον όχλο
(είναι ένας όρος που ακούμε στην παράσταση), δεν μπορεί να παραγνωρίσει το
γεγονός ότι η σάρκα κατέχει στη ζωή του σημαντική θέση. Είναι σχεδόν
ανατριχιαστικό το επιχείρημα ότι ο Θεός, τον οποίο πιστεύουμε αλλά δεν βλέπουμε
ποτέ καθότι πνεύμα, έστειλε στη Γη τον Υιό του, δηλαδή, τον Χριστό, ακριβώς για
να δώσει σάρκα και οστά σε αυτό που οι άνθρωποι λάτρευαν. Το ανθρώπινο κορμί,
σύμφωνα με το έργο, δεν είναι δυνατόν μόνο να τρώει, να αναπνέει, να μιλάει και
να αφήνει περιττώματα…
Ένας άντρας είναι πάντα λίγος για μια γυναίκα, το να είσαι νικητής είναι
κατώτερο από το να είσαι γυναίκα, ένας νεαρός εραστής (ακόμα και ανύπαρκτος…)
υπερτερεί σε χρόνια και σε σεξουαλική επίδοση από τον μεγαλύτερο άντρα που ζηλεύει, όμως ούτε και
αυτός θα ξεφύγει από την αλλοίωση του χρόνου. Αυτός ο τελευταίος είναι ένα «άροτρο» που οργώνει την ομορφιά και τη νεότητα, ο έρωτας είναι ισάξιος του θανάτου, ο
θάνατος και δη ο καθημερινός δίνει νόημα στη ζωή… Ο διάβολος με την έννοια
μάλλον του πειρασμού και του κακού κατ’ επέκταση έχει πολλές μεταμφιέσεις, η
ευτυχία δεν είναι δυνατόν να είναι αιώνια, η σκέψη, κύριο ίδιον του ανθρώπου,
αν δεν μετουσιωθεί σε πράξη δηλητηριάζει την ψυχή, πιθανότατα μέσω του
ανικανοποίητού της. Η οργή είναι κάτι που ο αντίπαλος επιζητά για να εκκινήσει
ο «πόλεμος», κάθε δαγκωματιά που καταφέρνει πάνω στον Άλλο δεν είναι παρά ένα
μνημείο, εφόσον είναι αποτύπωμα – απόδειξη της σύγκρουσής τους. Ένα θήραμα έχει
αξία μόνο αν το κυνηγάς και αυτό αγωνιά και φοβάται και τρέχει για να σωθεί.
Αυτό όμως, το θήραμα, ασκεί μέγιστη εξουσία στον επίδοξο κυνηγό του. Αυτό είναι
που προκαλεί και ερεθίζει.
Οι αρσενικοί είναι πιο μονοκόμματοι και λιγότερο σύνθετοι από τις γυναίκες.
Το στέρνο τους δεν έχει στήθος, οι επιθυμίες τους έχουν να κάνουν με τη σάρκα
μιας παρθένας που ακόμα δεν έχει γευτεί τον έρωτα και με τον πόθο μιας
παντρεμένης, πιστής γυναίκας, συζύγου πολιτικού που με την πιστότητά της ακριβώς
καθιστά δυστυχείς τρεις ανθρώπους: την ίδια, τον άντρα της και τον υποψήφιο
εραστή της… Η γυναίκα έχει πολλά σώματα, όπως λέγεται στην παράσταση, ο άντρας όμως
για να δει αίμα πρέπει να υποστεί αφαίμαξη… Ιδιαιτέρως σοκαριστική ήταν η ρήση της
μαρκησίας: «Ο φθόνος για το γάλα των μαστών μας, σας κάνει χασάπηδες!» με
αφορμή τα γεγονότα εις βάρος γυναικών που σημειώνονται με εκπληκτική ταχύτητα τα
τελευταία χρόνια στη χώρα μας από τη μεριά των συντρόφων τους. Ο άντρας συνεχώς
επιθυμεί και αυνανίζεται και όταν πεθάνει, όπως κυνικά λέει η μαρκησία, ο
αυνανισμός του συνεχίζεται με τα σκουλήκια… Νωρίτερα, έχουμε ακούσει πως ο
άνθρωπος ακόμα και όταν πεθαίνει και πια δεν σαλεύει, εξακολουθεί τρόπον τινά
να ζει καθώς ανθίζει ο τάφος του…
Στο δελτίο τύπου διαβάζουμε πως η σχέση των δύο αυτών εραστών συμβολίζει
την πτώση των δυτικών κοινωνιών που είναι κατά κύριο λόγο αστικές. Ο Βαλμόν
πίνει το κρασί που τον κερνάει η Μερτέιγ και πεθαίνει μα κι εκείνη στην
προσπάθειά της να βγει από την έξοδο μάλλον συναντάει την κόλαση: εξ ου και το
κόκκινο σχεδόν εκτυφλωτικό φως που την χτυπά και την ανακόπτει.
Πρέπει να πω ότι η επιλογή του συγκεκριμένου έργου για ανέβασμα στη σκηνή
συνιστά ένα πραγματικό τόλμημα, έναν άθλο. Αν δεν υλοποιηθεί σωστά, κινδυνεύει να
μοιάσει με καρικατούρα και να αποτύχει. Πόσο δύσκολο έργο έχει να εκπονήσει ένας
σοβαρός σκηνοθέτης που σέβεται τον εαυτό του, ιδίως όταν είναι και ο παραγωγός της
παράστασης (αν δεν κάνω λάθος). Συγχαρητήρια λοιπόν στον Θανάση Σαράντο για το
επιτυχημένο του εγχείρημα! Η αλήθεια είναι πως η παράσταση αυτή ανήκει σε εκείνες
που την ώρα που τις παρακολουθείς δεν είσαι σε θέση να τις επεξεργαστείς
ταυτόχρονα. Χρειάζεσαι χρόνο, αυτό είναι κάτι που θα σου συμβεί τις επόμενες
ώρες, για να μην πω τις επόμενες ημέρες. Πολλά μπράβο έχω την ανάγκη να πω στην
Κερασία Σαμαρά που από όσο κατάλαβα ανέλαβε τον ρόλο της Μερτέιγ και τον
οικειοποιήθηκε έχοντας στη διάθεσή της λίγο χρόνο δεδομένου ότι αντικατέστησε
άλλη συνάδελφό της που θα τον έπαιζε. Πρέπει, χωρίς υπερβολή, να διείσδυσε
γρήγορα και βαθιά στο αλλόκοτο αυτό δραματικό πρόσωπο, το οποίο ενσάρκωσε
άριστα λες και το δούλευε από καιρό. Η Σαμαρά εξάλλου είναι ιδανική στην
ερμηνεία τέτοιων γυναικών, δόλιων, κυνικών, υπέρμετρα ευφυών, απόκοσμων, με
περίεργες αναζητήσεις… Μου άρεσε πολύ όταν παρίστανε την ανιψιά της με την
ξανθιά περούκα και τα τσιμπιδάκια στα μαλλιά, το πλαστικό στόμα με τα σαρκώδη
χείλη, ο τρόπος που έδινε το κορμί της (με αλλαγμένη φυσικά τη φωνή της) στον
Βαλμόν για να εισέλθει μέσα της ποικιλοτρόπως…
Ο Χρήστος Βασιλόπουλος, ένας καλλιτέχνης με άψογη φυσική κατάσταση,
μοναδικές εκφράσεις προσώπου (όπως και η Σαμαρά) και υπέροχη κίνηση, υπηρέτησε υποδειγματικά τον ρόλο του υποκόμη που μεταπηδάει από τον έναν χαρακτήρα στον άλλο για
να θρέψει την πείνα του μυαλού του που τον καθοδηγεί καθώς και υποστήριξε ιδανικά το γυμνό επί σκηνής. Το πώς ντύνεται, βάφεται,
γελά ηχηρά, παραδίδεται στη μαρκησία που γίνεται Βαλμόν αφυπνίζει τις αισθήσεις
των θεατών, οι οποίοι καλούνται να εξισορροπήσουν πνεύμα και διέγερση μαζί, καθώς
οι συνευρέσεις και οι συνομιλίες τους αποτελούν ένα δυνατό κοκτέιλ νου και συνουσίας
μαζί. Δεν θα μπορούσα να μην αναφερθώ στην ερωτική σκηνή όπου οι δύο εραστές
δεν διστάζουν να απολαύσουν όλες, χωρίς εξαίρεση, τις εκκρίσεις του ανθρώπινου
σώματος όπως βεβαίως και τον χορό τους προς το τέλος της παράστασης. Ήταν
υπέροχος!
Φανταστικά ήταν αναμφισβήτητα και
τα κοστούμια που δημιούργησε ο Μάριος Καραβασίλης. Ήταν πλέον κατάλληλα για τη
μεταφορά μας σε μια άλλη εποχή και πιο πολύ σε μια διάθεση πλημμυρισμένη από διεστραμμένη
επιθυμία μέχρι θανάτου.
ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΜΟΥ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ:
Δύο ολοζώντανα, άκρως ερωτικά, παλλόμενα πλάσματα επί σκηνής… ενέργεια
που ξεχειλίζει, πλημμυρίζει τη σκηνή, ερεθίζει την πλατεία… Το να ανεβάσεις
αυτό το έργο είναι σαν να πρέπει να ανέβεις στην κορυφή ενός πολύ ψηλού βουνού
τρέχοντας, χωρίς διάλειμμα, χωρίς νερό…
Ένα εξαιρετικά δύσκολο κείμενο, Θεέ μου, πόσο δυσπρόσιτο και γοητευτικό
μαζί! Συγχαρητήρια στην παραγωγή που το προσέγγισε ολιστικά και έδωσε βάση στο
καθετί: από τα κοστούμια και την κίνηση μέχρι και τη συμβο(υ)λή επιστήμονα –
δραματολόγου.
Το να προσπαθήσεις να καταλάβεις αυτό το δραματικό κείμενο, είναι από
μόνο του μια τρέλα. Όμως δεν υπάρχει μεγαλύτερη παράνοια από το να ζεις με
λογική μόνο και να παλεύεις με βάση τον λόγο να ερμηνεύσεις τον περίγυρό σου,
τα πρόσωπα, τα γεγονότα, τις συμπεριφορές.
Και ειλικρινά το λέω, όποιος ισχυρίζεται πως έχει κατακτήσει το εν λόγω
έργο απόλυτα, απλά αυταπατάται.
Μπράβο, Κερασία Σαμαρά νόμιζα πως στην Υπόθεση Μακρόπουλος είχες
φθάσει στο ανώτατο σημείο της υποκριτικής σου τέχνης… όχι, εδώ πας ακόμα
ψηλότερα, είσαι πολύ άξια ηθοποιός! Ισότιμος και ισάξιος συμπρωταγωνιστής ο Χρήστος
Βασιλόπουλος έχετε δέσει πανέμορφα – τι δύσκολες σκηνές που παίζετε!
Δραματουργική ανάλυση – Κείμενα προγράμματος: Εύη Προύσαλη
Σύνθεση
Μουσικής: Κωνσταντίνος Ευαγγελίδης
Σκηνικά:
Θάλεια Ιστικοπούλου
Κατασκευή
κοστουμιών: Μάριος Καραβασίλης
Επιμέλεια
Kίνησης: Πλωτίνος Ηλιάδης
Σχεδιασμός
φωτισμών: Στέβη Κουτσοθανάση
Βοηθός
Σκηνοθέτη: Γιάννης Γκρέζιος
Επιμέλεια
make up: Ειρήνη Γάτου
Φωτογραφίες:
Κωνσταντίνος Λέπουρης
TRAILER: https://www.youtube.com/watch?v=-NNwdZdVGls&ab_channel=IthikonAkmeotaton
