ΤΟ ΣΤΡΙΨΙΜΟ ΤΗΣ ΒΙΔΑΣ
του Χένρι Τζέιμς
Διασκευή: Μάριος Ιορδάνου & Σοφία Καζαντζιάν
Σκηνοθεσία: Μάριος Ιορδάνου
Θέατρο – Πολυχώρος Vault, Μελενίκου 26, Βοτανικός
Σάββατο, 20 Ιανουαρίου 2024
Αναλύει η Μαρίνα Αποστόλου
”Κάνουμε τέχνη για να μην πεθάνουμε από την αλήθεια” είναι ένα από τα
πολυάριθμα, βαθιά φιλοσοφικά ρητά που ακούγονται στην παράσταση ”Το στρίψιμο
της βίδας” , μια διασκευή του ομότιτλου έργου του Χένρι Τζέιμς διά χειρός
Μάριου Ιορδάνου και Σοφίας Καζαντζιάν.
Μια ρήση που έρχεται και συναντά τον επίσης πολύ γνωστό στίχο του
Καρούζου ”Η τέχνη είναι ένας ελιγμός ευτυχίας ώστε να υπάρχουμε κάπως
αναπαυτικά δυστυχισμένοι”…
Οι περισσότεροι κριτικοί θεάτρου και έτεροι δημόσιοι σχολιαστές του εν
λόγω έργου έχουν σταθεί (και δικαίως) στην κεντρική ιδέα που δεν είναι άλλη από
την κακοποίηση των γυναικών και πώς αυτή επιτυγχάνεται ποικιλοτρόπως
διαχρονικά. Διότι δεν είναι μόνο η σωματική βία που ενίοτε καταλήγει και στον
φόνο. Είναι οι στερήσεις των δικαιωμάτων πρωταρχικά μιας γυναίκας που από το
τοξικό, συμπλεγματικό αρσενικό θεωρούνται αυτονόητες και επιβάλλονται
αυτοδίκαια και χωρίς δεύτερη σκέψη. Η γυναίκα, όπως παρακολουθούμε στην
παράσταση, παιδί ενός κατώτερου θεού και πλάσμα β’ διαλογής και κατώτερης υφής,
είναι λογικό να μην εξέρχεται ποτέ της οικίας, να μην μορφώνεται, να μην έχει
πρόσβαση στη γνώση, να μην έχει άποψη, να εξασκεί ”ηθικά” επαγγέλματα όπως
αυτό της γκουβερνάντας, να θεωρείται βρωμιά και αμαρτία η θηλυκότητά της (βλέπε
ένας χορός), να οφείλει να χειροκροτεί και να αναγνωρίζει το μεγαλείο του
δυνάστη της, να υπηρετεί σαν ρομπότ μηχανικά και αδιαμαρτύρητα τις όποιες
ανάγκες πρέπει να καλύψει κάθε φορά από το πόστο της (βλέπε την κίνηση της Σ.Κ.
όταν παρουσιάζεται στον πύργο. Αργή, κυκλική, σαν άψυχη κούκλα).
Πέρα όμως από τα κομπλεξικά, βάναυσα αρσενικά που επιβεβαιώνονται μέσα
από τη βία εις βάρος των γυναικών, υπάρχουν και τα θηλυκά άτομα, άλλες δηλαδή
γυναίκες που λόγω της θέσης τους και της μειονεξίας τους, της προσωπικής τους
αποτυχίας και των ελλειμμάτων τους ή πιθανόν και της βίας που έχουν και αυτές
ήδη υποστεί, άνυδρες και δηλητηριασμένες συντηρούν και αναπαράγουν το φαινόμενο
της κακοποίησης του φύλου που ανήκουν. Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό άτομο είναι εν
προκειμένω η κ. Απαρτιάν.
Μια γυναίκα που είναι άγαμη και άτεκνη είναι σαφώς κατώτερη, μια κοπέλα
που δεν έχει διέξοδο ελλείψει εφοδίων θα υποχρεωθεί να παίξει τα άρρωστα
παιχνίδια ικανοποίησης πότε του πατέρα και πότε του αδελφού.
Η τέχνη στο έργο του Τζέιμς λυτρώνει αλλά και εξοργίζει μαζί. Για την
γκουβερνάντα είναι καταφύγιο και ελάχιστη παρηγοριά για τον Ορφέα όμως (βλέπε
και τη σύνδεση του ονόματος του με τη μουσική) το πιάνο είναι όργανο όπου
ξεσπά, εκτονώνεται, αποκτηνώνεται.
Ο πόνος είναι ο καλύτερος φίλος μας και αυτό δεν είναι υπερβολή: ποιος
άλλος κάνει στο σώμα και την ψυχή μας τόσο πια αισθητή την παρουσία του; Ποιος
άλλος κολλάει πάνω μας και μέσα μας χωρίς να επιθυμεί να μας εγκαταλείψει αλλά
συνάμα μας κάνει να αισθανόμαστε ολοζώντανοι; Εξάλλου, μόνο οι ζωντανοί πονούν
και όχι οι νεκροί.
Μια γυναίκα – επανέρχομαι στο θέμα της βίας εις βάρος της – εύκολα
χαρακτηρίζεται τρελή και κουρασμένη έχουσα ανάγκη από ανάπαυση. Ίσως ακόμη να
βρίσκει παρηγοριά στο αλκοόλ τόσο όμως που στο τέλος αυτό και η κατάχρησή του
να την αρρωστήσει. Γιατί άραγε της συμβαίνουν όλα αυτά; Ποια είναι η ρίζα της
κόπωσης, της παράνοιας, του αλκοολισμού, σκέφτηκε κανείς;
Το ζήτημα του χρόνου που θεωρείται αυτονόητος αλλά δεν είναι, η ομορφιά
της φύσης με τα νερά, τα κοράκια, τη βροχή, τα ρεύματα και τις λίμνες που
εντούτοις δαιμονοποιείται για να δικαιολογηθούν όλες οι ανόσιες πράξεις, η
θρησκοληψία, επίσης επιτυχημένη και ανά τους αιώνες δοκιμασμένη μέθοδος
συγκάλυψης ανίερων καταστάσεων, όλα αυτά δεν είναι παρά κάποια από τα στοιχεία
του ανθρώπου – τέρατος που θίγει ο Αμερικάνος δραματουργός.
Αυτό που προσωπικά έχω να πω για την παράσταση είναι ότι για μια ακόμη
φορά διαπιστώνω με μεγάλη χαρά ότι έχουμε εξαίρετους καλλιτέχνες που με λίγα
μέσα κάνουν θαύματα! Η σκηνοθεσία του Ιορδάνου είναι υποδειγματική: σε έναν
χώρο μικρό με λίγα σχετικά σκηνικά αντικείμενα αλλά άκρως πρωτότυπα λ.χ. τα
μαύρα ρόδα και το φακός της Δάφνης κατορθώνει και ανασταίνει ένα dark, goth
ψυχολογικό θρίλερ όπου τα λεπτά όρια μεταξύ λογικής και παραφροσύνης
καταρρίπτονται με αποτέλεσμα την αυτοδικία εις πολλαπλούν και τον μοιραίο
εγκλεισμό εκεί από όπου μόνο χειρότερος προκύπτεις.
Ρεσιτάλ ερμηνείας δίνει η ηθοποιός Σοφία Καζαντζιάν που η παρουσία της
και η δράση της ως γκουβερνάντα όχι απλά εκπλήσσει και γοητεύει και το κοινό
αλλά αναδεικνύει στο έπακρον το δραματικό πρόσωπο που υποδύεται και τις
παθογένειες που υφίσταται, κουβαλά και (ξε)πληρώνει.
Ο Ιορδάνου υποδύεται τον πατέρα και τον κατ΄ εικόνα και καθ΄ομοίωση γιο
που οφείλουν να είναι σκληροί για να αντέξουν σε έναν εξίσου σκληρό και άδικο
κόσμο. Και εδώ βλέπουμε την αναπαραγωγή της βίας στο πλαίσιο ενός φαύλου
κύκλου.
Η επιλογή του Βαλεντίνο Βαλάση για τον ρόλο της Απαρτιάν ήταν κάτι
περισσότερο από εύστοχη. Ιδανική θα έλεγα. Υποκρίθηκε άριστα τη θεία που μισεί,
ζηλεύει, δεν έχει ελπίδα, αύριο και καμιά μα καμιά προοπτική ως άνθρωπος και
έτσι επιζεί και τρέφεται χάρη στην καταστροφή που αχόρταγα και χαιρέκακα
σπέρνει.
Τέλος, η Γεωργία Δήμου γίνεται η απόλυτα πειστική Δάφνη, θύμα και αυτή
ενός κλίματος και μιας συνθήκης από όπου είναι αδύνατον να ξεφύγει. Η έλευση
της νέας γκουβερνάντας είναι μια ηλιαχτίδα στο σκότος της ζωής της, η οποία
όμως τελικά δεν θα φανεί επαρκής.
Άψογα κοστούμια, φανταστικοί φωτισμοί, αίσθηση αληθινού θρίλερ, αγωνία
και πολλή δράση επί σκηνής ακόμη και μεταξύ των θεατών, υπέροχη, ζυγισμένη
σωστά σχεδιασμένη κίνηση των ηθοποιών.
Σημεία και ατάκες υψηλής νοηματικής πυκνότητας του έργου που αξίζει να
παρατεθούν ξεχωριστά:
- ”Η αλήθεια είναι το ψέμα που μας βολεύει περισσότερο…”
- ”Αυτό είναι το βασικό πρόβλημα των ανθρώπων: νομίζουν ότι έχουν
χρόνο…” - ”Τα σημάδια των ανθρώπων είναι απόδειξη ότι είναι ζωντανοί”
- ”Άγαμη και άτεκνη: ό,τι χειρότερο για μια γυναίκα…”
- ”Παιδιά είναι και παίζουν… Μα και τα παιδιά δεν είναι μικροί
άνθρωποι…;” - ”Το πρόβλημα δεν είναι ένα βιβλίο με τον τίτλο ΚΟΛΑΣΗ. Το πρόβλημα είναι
ότι την έχουμε μέσα μας!” - ”Το πάθος βγαίνει από το πάσχω και πάσχω θα πει δένομαι. Είστε για
δέσιμο!” - ”Αν η μητέρα μου ήταν στον ουρανό, κάθε φορά που έβρεχε ο ουρανός θα
έσταζε ουίσκι…” - ”Της (νεκρής) μητέρας μου εκείνης της λείπει ο εαυτός της”
- ”Τον άνθρωπο τον πειράζει ο θάνατος του άλλου γιατί του θυμίζει τον δικό
του.” - ”Ο πατέρας μου με κλείδωνε στο δωμάτιο για να διαβάσω… ΚΑΛΑ ΣΑΣ ΕΚΑΝΕ
ΑΦΟΥ ΕΙΣΑΣΤΕ ΚΟΡΙΤΣΙ!” - ”Το πλήκτρο βγαίνει από το πλήττω και πλήττω θα πει χτυπάω.”
- ”Παίζουμε κρυφτό από την ίδια τη ζωή. Οι ζωντανοί άνθρωποι είναι το
πρόβλημα.” - ”Πρέπει πρώτα να γίνεις στάχτη για να μπορέσεις να ξαναγεννηθείς”
- ”Ο πόνος είναι φίλος σου!”
- ”Έχει μείνει ακόμα ένα κοράκι αλλά δεν θα το σκοτώσω εγώ” (προοικονομία
αυτοχειρίας) - ”Το κορίτσι ζούσε μόνο του…”
- ”Όλοι κρύβουμε ένα τέρας μέσα μας. Είμαστε όλοι τέρατα!”
- ”Η κόλαση είναι μια τυλιγμένη στις φλόγες ποίηση”
- ”Έχω ένα τέρας μέσα μου και ένα σπαθί. Κάθε φορά που το τέρας σηκώνει
κεφάλι, του το κόβω!” - ”Ένα νεκροταφείο δολοφονημένων επιθυμιών”
- ”Αν η καρδιά σου μπορούσε να σκεφτεί, θα σταματούσε”
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ:
Κείμενο: Σοφία Καζαντζιάν – Μάριος Ιορδάνου
Σκηνοθεσία – Σχεδιασμός φωτισμού – Μουσική επιμέλεια: Μάριος Ιορδάνου
Κινησιολογία – Χορογραφίες: Σοφία Καζαντζιάν
Σχεδιασμός αφίσας: inkhouse
Επικοινωνία: Μαρίκα Αρβανιτοπούλου
