Και εφύτευσεν ο Θεός παράδεισον
Κείμενο –
Σκηνοθεσία:
Βαλέρια
Δημητριάδου
Από την ομάδα C. for Circus
Σύγχρονο Θέατρο
Ευμολπιδών 45
Γκάζι
Σάββατο, 23 Σεπτεμβρίου 2023
9.15 μ.μ.
Κριτική ανάλυση της Μαρίνας Αποστόλου
|
«Στην αρχή πουλάνε έρωτα στο θύμα και μετά πουλάνε το ίδιο το θύμα.» |
Το «θαύμα» και το «θύμα» είναι δύο λέξεις που ομοιάζουν πολύ οπτικά και
ηχητικά. Και αυτό διότι διαφοροποιούνται μόνο ως προς ένα γράμμα που
παρεμβάλλεται μεταξύ του θ και του υ: το α. Ακόμη και ο τόνος, αν προσέξουμε,
παραμένει σταθερός πάνω στο υ.
Εντούτοις, παρόλη την ομοιότητα αυτή, πρόκειται για δύο έννοιες με
εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο, σαφώς αντιθετικές. Έτσι, την ώρα που μια θρησκευόμενη
και ευκολόπιστη, ανυποψίαστη μητέρα πιστεύει ότι η κόρη της στάθηκε τυχερή στη
ζωή της διότι «το έκανε πάλι το θαύμα της η Μεγαλόχαρη», εκείνη έχει πέσει θύμα
εμπορίας ανθρώπινης σάρκας, αυτό που ως φαινόμενο εγκληματικότητας ονομάζεται
διεθνώς sex trafficking.
Η παράσταση Και εφύτευσεν ο Θεός παράδεισον, που ανεβαίνει στο
Σύγχρονο Θέατρο της οδού Ευμολπιδών στο Γκάζι, (πρόκειται για έναν αμιγώς
θεατρικό δρόμο καθότι φιλοξενεί τρία θέατρα στη σειρά δίνοντας έναν παλμό έντονης
καλλιτεχνικότητας, πολιτισμού και ζωντάνιας στο κέντρο της πόλης) είναι ένα
δημιούργημα της Βαλέριας Δημητριάδου. Το έχει συλλάβει, το έχει συγγράψει,
σκηνοθετήσει αλλά και επενδύσει μουσικά. Είναι λοιπόν ένα σύγχρονο ελληνικό
δραματικό έργο που παραστάθηκε για πρώτη φορά την περασμένη άνοιξη και παίζεται
εκ νέου, για μερικές ακόμα παραστάσεις, το παρόν φθινόπωρο.
Η συγκεκριμένη παράσταση μου ήταν παντελώς άγνωστη. Δεν την είχα ακούσει
καν σαν τίτλο. Διαβάζοντας πριν μία εβδομάδα περίπου στο διαδίκτυο για τις υποψηφιότητες
στα θεατρικά βραβεία «All4fun» που απονέμονται το βράδυ της Κυριακής 24
Σεπτεμβρίου 2023, διαπίστωσα ότι η εν λόγω παράσταση είναι υποψήφια για τέσσερα
βραβεία. Μου κίνησε το ενδιαφέρον αμέσως και έσπευσα να τη δω ένα βράδυ πριν
την απονομή.
Ο χριστιανικού περιεχομένου τίτλος του έργου προϊδεάζει τον θεατή μέσα
από το ειρωνικό του στίγμα, κάτι που επιβεβαιώνεται στη διάρκεια της παρακολούθησης.
Δεν είναι άλλη από μια πρόταση της Παλαιάς Διαθήκης βάσει της οποίας, ο Θεός, ο
δημιουργός του κόσμου σύμφωνα με τη βασική πίστη του δυτικού πολιτισμού, έπλασε
τον ιδανικό χώρο για να ζήσουν ευτυχισμένοι οι πρωτόπλαστοι και αν ήταν άξιοι
και όλοι οι απόγονοί τους. Αυτοί όμως, όπως αποδείχτηκε πολύ γρήγορα, ήταν
μάλλον ανίκανοι ηθικά να κρατήσουν την τελειότητα που τους προσφέρθηκε και έτσι
την κατέστρεψαν και την απώλεσαν καταδικάζοντας τους εαυτούς τους στον αέναο
αγώνα για επιβίωση.
Ωστόσο, ο παράδεισος, δηλαδή η ίδια ευτυχία και η ομορφιά, παραμένει πάντα
ο κύριος στόχος του ανθρώπου στη Γη καθ’ όλη τη ζωή του. Και ενώ αυτός επιζητά
τόσο πολύ την ευδαιμονία, δεν παύει να είναι ο ίδιος ο κατασκευαστής της κόλασής
του.
Κατά συνέπεια, στον σύγχρονο δυτικό κόσμο που ξεχωρίζει και δικαίως
επαίρεται για την πρόοδό του, την επιστημονική, την τεχνολογική, την
ανθρωπιστική, την οικονομική, παράλληλα παθογένειες όπως είναι το sex trafficking ανθίζουν και συνυπάρχουν με τις ευλογίες
ηγετών και τη συγκάλυψη και συνεργασία των αρχών. Ο άνθρωπος, όπως αποδεικνύεται
στην παράσταση, είναι ένα άγριο ον, φιλοχρήματο, αδίστακτο, διεστραμμένο και
διεφθαρμένο. Και όσο και αν παλεύει για να εξημερώσει τον εαυτό του, πάντα θα
σκηνοθετεί άρτια και με επιτυχία την εξαθλίωσή του.
Έτσι, η Χλόη ή Μέλι (από το Μελαγχολία όπως ακούμε να λέει χλευαστικά η
προαγωγός του οίκου ανοχής «Παράδεισος»), το κεντρικό δραματικό πρόσωπο του
έργου (Αθηνά Σακαλή) είναι το εύκολο θύμα στα νύχια του Πήτερ (Παναγιώτης
Γαβρέλας) που εργάζεται ως μεσολαβητής για λογαριασμό σωματεμπόρων του
εξωτερικού. Εικάζω ότι η επιλογή του μικρού ονόματος Χλόη σε συνδυασμό με το
ρήμα «εφύτευσεν» του κατάχλωρου παραδείσου που αρχικά δόθηκε ως δώρο στους πρωτόπλαστους
όπως και σε συνδυασμό με την τραγική κατάληξη του κοριτσιού μόνο τυχαία δεν
ήταν.
Το γεγονός ότι δεν ζούμε σε έναν κόσμο αγγελικό όπου όλα λειτουργούν
ιδανικά είναι γνωστό και δεδομένο τουλάχιστον στους ενήλικες, τώρα πια και στους
ανήλικους χάρη στην πληροφόρηση που τρέχει με ταχύτητα φωτός. Το να δει λοιπόν κανείς
στο πλαίσιο μιας θεατρικής παράστασης ότι υπάρχουν «κακοί» άνθρωποι που
εκμεταλλεύονται άλλους ανθρώπους δεν θα έλεγα ότι είναι και τόσο σοκαριστικό.
Αυτό που με πλήγωσε προσωπικά πιο βαθιά και με έκανε να φύγω τόσο στενοχωρημένη
από το θέατρο, ίσως πρώτη φορά στη ζωή μου τόσο πολύ, είναι το γιατί οι
κοινωνίες και δη οι πολιτισμένες (νομίζω ότι στις αυτοαποκαλούμενες προηγμένες
χώρες τέτοια φαινόμενα θα έπρεπε να ενοχλούν περισσότερο απ’ ότι στις υπανάπτυκτες)
επιτρέπουν, καλλιεργούν και συντηρούν διαχρονικά τέτοια σαθρά καθεστώτα. Τα τελευταία,
όπως προκύπτει και από το έργο της Δημητριάδου, διαθέτουν τόσο στέρεα θεμέλια,
καλά δομημένα ανά τους αιώνες, που είναι εξαιρετικά δύσκολο έως αδύνατο όχι βέβαια
να γκρεμιστούν αλλά έστω ελάχιστα να ταρακουνηθούν.
Η πορνεία, που όπως ακούμε, είναι η δεύτερη πιο επικερδής δραστηριότητα
μετά από τα όπλα (στην τρίτη θέση τα ναρκωτικά) δεν ήταν ποτέ τόσο κατακριτέα. Αντίθετα,
ήταν και είναι θεσμοθετημένη, υποτιθέμενα νόμιμη και έτσι θεμιτή. Συχνά
αυτονόητη και μάλιστα με βαθύ κοινωνικό χαρακτήρα από τη στιγμή που εξυπηρετεί τις
φυσικές ορμές του αντρικού πληθυσμού και οδηγεί στην αποφυγή των βιασμών.
Ενθαρρύνεται και προάγεται από την ίδια την οικογένεια, συμπορεύεται με την
ύπαρξη και τη δράση του ατόμου στην κοινωνία. Τι γίνεται όμως όταν δεν υπάρχει
καμιά απολύτως νομιμότητα; Όταν τίθεται θέμα ανηλικότητας; Όταν υπάρχει
εξαναγκασμός; Βία; Καταπίεση και φυλάκιση στους οίκους ανοχής; Αρπαγή και
βασανιστήρια; Ποιος γνωρίζει πραγματικά για το προφίλ των κοριτσιών αυτών που
εργάζονται στον τομέα του σεξ; Ποιος πελάτης αλήθεια νοιάζεται για το υπόβαθρο,
την πραγματική ταυτότητα των ιερόδουλων ιδίως από τη στιγμή που επισκέπτεται
έναν τέτοιο χώρο για λίγη μόνο ώρα έναντι κάποιου αντιτίμου;
Ασφαλώς, όλοι έχουν μερίδιο ο ευθύνης ο καθένας από την πλευρά του. Το
βάρος προφανώς πέφτει στους προαγωγούς που κυριολεκτικά ψαρεύουν ευάλωτα άτομα
και με κίβδηλες υποσχέσεις τα οδηγούν παράνομα στα κολαστήρια που διατηρούν
χωρίς τη συναίνεσή τους όμως, αν δεν υπήρχε ζήτηση δεν θα υπήρχε και τόση
προσφορά αλλά και ανταγωνισμός στην αγορά αυτή, επέκταση και εδραίωση. Η
κοινωνία δείχνει μάλλον να μην αγνοεί αλλά περισσότερο να αδιαφορεί και να
ανέχεται κάτι που ενώ είναι σάπιο και μυρίζει άσχημα παρόλα αυτά επιβιώνει
άνετα με άριστα συντηρητικά την κερδοσκοπία και τη διαστροφή που προκαλούν τη
διαφθορά. Μέρος και αυτό του πολιτισμού της;
Αυτό επίσης που με συνέθλιψε είναι ότι το άτομο, ξαναλέω στις τέλειες
δυτικές χώρες, μπορεί να είναι εντελώς ανυπεράσπιστο όταν η ίδια η οικογένειά
του αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Μια μητέρα χήρα, δηλαδή ένας πατέρας που
δεν ζει, ένας αδερφός αυτιστικός μη λεκτικός που δεν μπορεί να πει αυτά που είδε
και έζησε, μια επιχείρηση χρεωμένη που περιμένει ως διά μαγείας τους ανύπαρκτους
σωτήρες να τη στηρίξουν, μια μητέρα που πιστεύει σε ανώτερα όντα που φυλάνε τους
ανθρώπους από κει ψηλά, μια όμορφη, νεαρή κοπέλα που δεν κάνει τίποτα ιδιαίτερο
στη ζωή της και γοητεύεται από το ένα από τα διάφορα είδη σωματεμπόρων: το λεγόμενο
«lover boy». Το ίδιο ισχύει και όταν δεν υπάρχουν καν γονείς, όπως είναι η
περίπτωση της Ρουθ (Χρύσα Κοτταράκου), της φίλης της Χλόης που πέφτει στην ίδια
παγίδα και βρίσκεται στο ίδιο δωμάτιο – κελί με εκείνη σε ξένη χώρα, στην
απελπισία, βορά στην ανθρώπινη θηριωδία.
Θεωρώ ότι η Βαλέρια Δημητριάδου έκανε το χρέος που έχει ως καλλιτέχνις
στην κοινωνία: έγραψε και έστησε αυτή τη μοναδική παράσταση – κραυγή, που θα
συμφωνήσω με την Αθηνά Σακαλή, δεν είναι παρά μια μικρή πλευρά της αηδιαστικής
πραγματικότητας. Ειδικά η σκηνοθεσία της είναι μοναδική καθότι μας επιτρέπει
ταυτόχρονα να περιδιαβούμε σε παράλληλους χώρους: το σινεμά, το σπίτι της Χλόης, τον εξωτερικό χώρο με το παγκάκι που βγαίνει το ζευγάρι ραντεβού, τον οίκο ανοχής, το μέρος όπου συντελείται το όργιο με τις μάσκες ζώων, το αεροδρόμιο,
το αστυνομικό τμήμα. Η έκβαση του έργου είναι σκληρή, ρεαλιστική, αναπόδραστη. Η
ιστορία αυτή δεν κουνά το δάχτυλο, δεν μαλώνει ούτε νουθετεί. Και εκεί είναι η
μαγεία της, η επιτυχία της. Ξεσκεπάζει, φωνάζει, ερεθίζει, δονεί,
ξεμπροστιάζει.
Όλος ο θίασος εναρμονίζεται εξαιρετικά σε ένα, για εμένα, επίπονο
εγχείρημα. Τόσο η Σακαλή που πρωταγωνιστεί όσο και όλοι οι υπόλοιποι ηθοποιοί
είναι επιεικώς άψογοι ερμηνευτικά. Η Αθηνά Αλεξοπούλου και ο Θανάσης Χαλκιάς με
άφησαν άφωνη με την παραστατικότητά τους ως «τσατσά» και «νταβατζής»
αντίστοιχα. Κυνικοί, αδυσώπητοι, μεταλλαγμένοι σε ένα άλλο είδος όντος που
ουδεμία σχέση έχει με τον άνθρωπο. Η Μαρία Κατσανδρή ως μητέρα που αργεί να διαισθανθεί
τον κίνδυνο που διατρέχει η κόρη της προσκολλημένη μαζί με τον γιο της στη
Βίβλο, ο Βαγγέλης Αμπατζής ως αυτιστικός αδερφός, ο Παναγιώτης Γαβρέλας που
τάζει έρωτα και μεταφέρει τα κορίτσια στο εξωτερικό, η Μαρία Προϊστάκη που
υποφέρει μεν στο μπουρδέλο αλλά δεν θέλει και να φύγει διότι απλά δεν έχει πού
να πάει, ο Κωνσταντίνος Κάππας ως αστυνόμος χωμένος και αυτός στο κύκλωμα, ο Γρηγόρης Μπαλλάς και ο Σπύρος Χατζηαγγελάκης ύστατες φωνές ανθρωπιάς και
δικαίου, που όμως φιμώνονται και καταπνίγονται, όλοι τους υπέροχοι σε ένα
σκηνικό που εκκινεί αθώα από ένα σινεμά και καταλήγει στην κόλαση μέσα σε
καπνούς από τσιγάρα, εκκωφαντική μουσική, προκλητικά ρούχα, ψηλοτάκουνα
παπούτσια, κλάματα, όπλα που απειλούν ζωές, σκοτεινά δωμάτια που κρύβουν
βρωμιές στους τοίχους, ένα τελευταίο τσίριγμα αλλά και μια νέα ζωή που θα
προκύψει από την παραφροσύνη. Η αδικία και η ατιμωρησία επικρατούν και ο νοητός
παράδεισος παραμένει ως παρηγοριά εφόσον δεν υπάρχει πια κάτι άλλο για να πιστέψει
κανείς.
Η σκηνή του οργίου έχει συζητηθεί πολύ από όσους ήδη έχουν γράψει σχετικά
για την παράσταση και είναι πολύ λογικό, ιδίως την ώρα που περιγράφεται η
τιμωρία της Χλόης στην τουαλέτα από τον (Ν)Τόμπι. Προσωπικά όμως θα σταθώ και
σε μικρές λεπτομέρειες που ενισχύονται από την ταυτόχρονη προβολή τους στον
τοίχο όπως για παράδειγμα την ώρα που ο Κ. Κάππας ως τηλεπαρουσιαστής μιλάει
για τα ζώδια και η φτωχή οικογένεια τον παρακολουθεί (δηλαδή τον παίρνει στα σοβαρά).
Τα κοστούμια, τα σκηνικά (βλέπε το κινούμενο κρεβάτι), το μακιγιάζ, η μουσική όλα επιμελημένα
προσεκτικά και κατάλληλα. Είναι μια παράσταση που όχι απλά αξίζει να βραβευθεί
απόψε την ώρα που θα παίζεται μάλιστα αλλά αξίζει, το δίχως άλλο, να συνεχιστεί
πιο πολύ για να τη δει όσο περισσότερος κόσμος γίνεται.
Πληροφορίες για την παράσταση:
